2001 : a space odyssey

Volgens mij persoonlijk: de bèste SF-film ooit! DEZE FILM MOET JE GEZIEN HEBBEN OP EEN GROOT SCHERM!

Pareltje van Kubrick, maar niet voor iedereen weggelegd
Velen zijn bekend met de reputatie van ‘2001: A Space Odyssey’, maar slechts weinigen hebben hem gezien. Diegenen die de film dan wel gezien hebben hoor je vaak verklaren dat de film saai, traag en onbegrijpelijk is. Ze snappen niet hoe de film aan zijn klassiekerstatus is gekomen Ik daarentegen begrijp maar al te goed hoe het komt dat de film als een van de beste films aller tijden wordt beschouwd. De reden is simpel: dit is geen cultfilm zoals je er dertien in een dozijn hebt, maar een film voor de échte liefhebbers. Deze film is niet om te bekijken terwijl je op popcorn knabbelt of eens af en toe met je hand in de zak chips, die naast je ligt, grabbelt (zodat die zak dan weer een irritant krakend geluid maakt) of voor de talloze momenten waarop je je lief zit te bepotelen Dan ben je fout bezig. 
Alleen al de titel van de film brengt associaties van filmgrootsheid met zich mee. Dit is een filosofisch vraagstuk waarvan Kubrick met mondjesmaat de oplossing meegeeft. 
Het is ook de enige film waarvoor Stanley Kubrick ooit een felbegeerde Oscar in de wacht mocht slepen (en dit in de categorie Special Effects) . Deze film is een absoluut meesterwerk, een mijlpaal in de filmgeschiedenis en hij barst ook van de geweldige visuele effecten. 
De film begint de eerste drie minuten met een zwart beeld ondersteund door prachtige muziek. Dan gaat de film verder met het eerste van vier hoofdstukken ‘The Dawn of Man’, waarin we ruim 4 miljoen jaar terug gaan in de tijd. Dit hoofdstuk start met de openingsmuziek van ‘Also sprach Zarathustra’ van Richard Strauss. We zien een troep apen die opeens worden geconfronteerd met een zwarte monoliet. Als de dieren dit voorwerp aanraken, is er een vorm van agressie te zien. Met een bot slaan ze een soortgenoot dood. Een van de apen gooit het bot in de lucht, dit bot verandert (heel knap) in een ruimteschip, (het nieuwe gereedschap van de mens) waarmee een overgang wordt gemaakt naar het tweede hoofdstuk. Dit hoofdstuk wordt begeleid door de walsmuziek van ‘An die schöne blaue Donau’ van Johan Strauss. Het is nu 1999, wetenschappers onder leiding van dr. Heywood. Floyd reizen naar de maan, station Clavius, waar een monoliet is uitgegraven. Als zij het merkwaardige voorwerp bestuderen horen zij een luide hoge toon. Dit blijkt een signaal naar Jupiter te zijn. 
 
Dan maken we de overstap naar hoofdstuk drie ‘Jupiter Mission’. Het is 18 maanden later, het jaar 2001. De ingezette evolutie heeft zich verder gezet en nu is het nieuwe gereedschap van de mens een groot ruimteschip dat op weg is naar Jupiter. De bemanning bestaat uit vijf personen en een computer. Drie personen zijn in een soort diepe slaap, de andere twee personen, David Bowman en Frank Poole besturen het ruimteschip. Het zesde ‘bemanningslid’ is HAL, een bijzondere en zeer geavanceerde computer. Tijdens de reis wordt door HAL een fout ontdekt in een van de circuits. Bij inspectie blijkt er niets aan de hand te zijn. Er ontstaat twijfel over de betrouwbaarheid van HAL. Vervolgens doodt HAL bijna alle bemanningsleden, maar het lukt Bowman om HAL uit te schakelen. Hij zet de reis naar Jupiter alleen verder. Hier zien we een ‘gereedschap’ dat zich niet liet onderwerpen door de mens. Dit bewijst dat de mens nog steeds veel te leren heeft. 
In het vierde en laatste hoofdstuk zijn we op Jupiter. Bowman ontdekt daar het gigantische monoliet. Hij ziet deze monoliet als een deur naar …. Ja, dat is nu net de grote vraag. Naar waar? Onsterfelijkheid? 
Volgens Kubrick zal de mens in de toekomst het slachtoffer worden van zijn eigen technologie (hier gesymboliseerd door de dolgedraaide computer HAL die aan het moorden slaat) . Deze ongezonde neerwaartse spiraal begon in de prehistorie, toen de wereld nog vergeven was van de apen (die trouwens een voor ruim 99% gelijklopend DNA hebben met dat van de mens) . In het begin van de film zien we hoe deze apen beenderen als gereedschap leren gebruiken. Niet om een of ander nuttig werktuig van te maken, wel om elkaar de hersenen in te slaan. Volgens Kubrick zal het dus slecht aflopen met de mensheid. 
 
Dialogen spelen een zeer beperkte rol in de film. Er zitten in totaal nog geen veertig minuten aan dialoog in deze film van toch twee uur en twintig minuten en de eerste gesproken woorden vinden pas na een minuut of dertig plaats. Als er dan al eens gesproken wordt, is deze dialoog ook niet wat men verhelderend kan noemen. Het komt vooral neer op zakelijke formaliteiten of opmerkingen als "Heb je een goede reis gehad?", of "Wat heb ik op mijn brood zitten? Het smaakt naar kip... ". Dit is (uiteraard) niet zomaar gedaan. Kubrick wilde de beelden en het geluid het werk laten doen. Het gebruik van dialoog laat zien hoe banaal de woorden zijn die men gebruikt (ook in het dagelijks leven) en hoe overbodig ze zijn geworden. 
 
De bedoeling was ook dat de kijker hierdoor ruimte krijgt en dan meer geneigd zou moeten zijn om het onderbewuste aan te spreken. Kubrick toont de ruimte immers als een plek van totale eenzaamheid. 
Nu is de vraag of het gelukt is om de kijker een diepzinnige ervaring te geven vergelijkbaar met het kijken naar een schilderij of het luisteren naar muziek. Aan de toewijding en inzet zal het niet gelegen hebben. Drie jaar is de crew bezig geweest aan deze film. Er werd samen gewerkt met wetenschappers van alle disciplines en Kubrick kreeg steun van NASA en bedrijven die ruimtevaartuigen voor de nog niet plaatsgevonden maanlanding maakten. Veel experts op het gebied van special effects werden ingeschakeld. 
 
In een tijd waarin science fictionfilms de toekomst altijd weergaven in de vorm van boosaardige aliens en een verdorven wereld, was de invulling van Kubrick revolutionair. Al bij de première in 1968 leidde dit tot negatieve reacties van de critici. Bij de officiële première liepen dan ook 241 mensen (Kubrick heeft zelf geteld) weg, waaronder de boze acteur Rock Hudson die riep: “Kan iemand mij vertellen waar dit in godsnaam over gaat?”. Maar het publiek oordeelde anders, die begreep meteen dat de film niet bedoeld was om te begrijpen, maar om te ondergaan, en te voelen. Na deze première bracht Kubrick de originele versie terug met zeventien minuten tot de huidige lengte. 
 
‘2001: A Space Odyssey’ is en blijft een klassieker en zal bij iedere (serieuze) kijker een ontluikend gevoel en vele vragen oproepen, maar ook zeker een diep geworteld respect voor een van de grootste filmklassiekers aller tijden 
 
Verder heb ik voor u nog maar een boodschap: kijk, geniet en onderga. ‘2001: A Space Odyssey’ is een openbaring.