30 jaar geleden overleed in het Duitse dorpje Klingenberg de diep gelovige studente Anneliese Michel aan ondervoeding en uitputting, de gevolgen van een dozijn duiveluitdrijvingen. Toen regisseur Hans-Christian Schmid las dat het meisje nog steeds aanbeden wordt als een martelaar begreep hij dat er een intense film in zat. Dat werd uiteindelijk 'Requiem', net als Schmids eerdere werk 'Crazy' en 'Lichter' een verhaal over mensen die wanhopig hun weg zoeken in de wereld. We trokken hem eerder dit jaar aan de mouw op het filmfestival van Berlijn, waar hoofdactrice Sandra Hüller overigens bekroond werd met een Zilveren Beer.
'Requiem' mag het dan hebben over een meisje dat onderworpen wordt aan exorcismes, je laat die niet zien. Waarom niet?
Hans-Christian Schmid: Omdat je zulke extreme omstandigheden volgens mij niet afdoende kunt tonen in een film. Ik heb alvast geen zin om te kijken naar iemand die zijn leven laat bij een duiveluitdrijving. Los daarvan hadden mijn scenarist Bernd Lange en ik al heel vroeg in de productie begrepen dat de uitdrijving zelf veruit het minst interessante aspect van het verhaal is. Wij wilden ons concentreren op de voorgeschiedenis. Op het ogenblik dat de kijker begrijpt dat er voor Michaela [zoals het meisje in de film heet, red.] geen uitweg meer is dan toe te geven aan de priester is de film in wezen voorbij.
Het schrijnende aan heel de historie is dat niemand de bedoeling heeft om Michaela kwaad te berokkenen. Of vind je dat haar ouders wel schuld dragen?
Schmid: Ja en nee. Je moet altijd kijken naar het milieu waarin iemand groot gebracht is. Zondebesef, onderdrukking, schuldgevoel, het wordt de mensen in zo'n zwaar katholieke gemeenschap met de paplepel mee gegeven. Niemand kan beweren dat Michaela's ouders hun dochter niet graag zien. Ze hebben ook het gevoel dat ze alles al geprobeerd hebben om haar te helpen maar al die doktersbezoeken hebben niets uitgehaald. Interessant om te weten is trouwens dat bij epilepsiepatiënten als Michaela vaak hallucinaties optreden die gevuld zijn met de angsten die ze uit hun omgeving putten.
In de film is de moeder zeer streng en overheersend en laat de vader zich makkelijk wegdrukken. Was dat in het geval van Anneliese Michel ook zo?
Schmid: In grote lijnen wel. Haar moeder was een zeer sterke persoonlijkheid die het gezin domineerde. Tegelijk was het niet onze bedoeling om heel dicht bij de historische werkelijkheid te blijven. Ik heb ook pas na de opnames contact opgenomen met de familie Michel, ook al omdat ik wist dat die mensen al jaren niet meer met de media wilden praten. Uiteindelijk heb ik ontdekt dat Anneliese ook een zus had en die stond veel meer open voor onze vraag. Ik heb haar het scenario en een brief gestuurd en heb haar ook een paar keer ontmoet. Ze was trouwens ook op de première in Berlijn.
Waarom speelt de film zich af in de jaren '70? Omdat de affaire van Anneliese Michel toen gebeurd is of omdat de jaren '70 over het algemeen zo'n woelige tijd waren?
Schmid: Allebei. Als je je baseert op een waar gebeurd verhaal moet je al goeie argumenten hebben om het plots naar de dag van vandaag te verplaatsen. Het tijdperk speelt bovendien een rol in het verhaal. Je hebt de rebelse sfeer in de studentensteden, de sterk katholieke achtergrond in dat deel van de wereld, het is allemaal van belang.
Het was ook de tijd toen 'The Exorcist' wereldwijd furore maakte. Had u geen zin om meer met het horrorgenre te flirten?
Schmid: Nee, we wilden net zover mogelijk van het genre weg blijven. Daarom tonen we ook niet wat ze in haar hallucinaties ziet. Op die manier laten we alles over aan de verbeelding van de kijker, wat ik veel boeiender vind.
Dat klopt niet helemaal. Als Michaela haar toevallen krijgt, hoor je wel degelijk iets.
Schmid: Je hebt gelijk. We hebben geprobeerd om een geluid te vinden dat aan de gehoorgrens ligt, waardoor je nooit zeker bent van wat je hoort. Misschien worden in de kamer daarnaast gewoon enkele stoelen verschoven of blaast de winden ergens een gang binnen. We hebben allemaal natuurlijke geluiden opgenomen en een klein beetje bewerkt.
In hoeverre mogen we 'Requiem' zien als een aanklacht tegen religieus fanatisme?
Schmid: Je kan er niet omheen dat die manier van denken Michaela het leven heeft gekost, en dat is heel zeker een hedendaags thema. Ik denk niet dat je vandaag nog veel mensen zal vinden die exorcisme een geschikt geneesmiddel voor psychische ziektes vindt. Anderzijds baseren de ouders van Michaela zich wel op hun religieuze ideeën om hun dochter aan die gruwelijke behandeling te onderwerp en laat het meisje ze daarom ook begaan. De link met mensen die zelfmoordaanslagen plegen, lijkt me nogal duidelijk.
Naar het schijnt kan je tegenwoordig aan sommige faculteiten theologie terug een cursus duiveluitdrijving volgen.
Schmid: Dat heb ik ook gelezen en ik kan het niet geloven. We leven toch niet meer in de middeleeuwen? Tegelijk is het zo dat de Kerk nooit officieel afstand heeft genomen van die praktijken. In de bibliotheek van het Vaticaan kan je probleemloos handleidingen vinden om duivels uit te drijven. Ik kan me voorstellen dat er nog wel mensen rondlopen die gek genoeg zijn dat allemaal letterlijk te nemen.
'Requiem' van Hans-Christian Schmid is in de zalen te zien vanaf 22 november 2006.
Door Ruben Nollet
